ایران فیلم
The Greatest Gallery and Interesting Matter Cinemaایران فیلم
The Greatest Gallery and Interesting Matter Cinemaعلی حاتمی و حسرتی که بر دلش ماند
علی حاتمی و حسرتی که بر دلش ماند
من یک آرزوی بسیار مهم دارم. آن هم این است، اگر عمرم یاری کند و اگر مهر و محبت ایزد یکتا، شامل زندگی هنری ام شود، فیلمی عظیم از زندگی حضرت محمد(ص) بسازم. شخصیتی بزرگوار، که جایشان در سینمای ایران بسیار خالی است. سوگند می خورم تلاش خواهم داشت، که زندگی پیامبر را جاودانه به تصویر بکشم. خدا کند پروردگار این فرصت را از من نگیرد. من از روزی که فیلم «محمد رسول ا...» مصطفی عقاد را دیده ام، همواره در این آرزو به سر برده و می برم که به عنوان یک کارگردان ایرانی، نخستین فیلمسازی باشم که زندگی ایشان را بر نگاتیو ثبت می کنم. باور کنید فقط از خداوند می خواهم پیش از مرگ، این افتخار را نصیبم کند " زنده یاد علی حاتمی
زنده یاد «علی حاتمی» ٠١ سال پیش، آرزویی مهم را بر زبان آورد. اما درست ٤ ماه پس از آن، در آذر ماه ٥٧، رخ در نقاب خاک کشید و آرزویش را، با خود به ابدیت برد. یکی از فیلمنامه هایی که «علی حاتمی» آن را به نگارش درآورد، «آخرین پیامبر» بود. فیلمنامه ای به سفارش «مرکز طرح پژوهش کاربردی سینمای ایران». وی قصد داشت همچون همیشه، فیلمی باشکوه از زندگی پیامبر بسازد. فیلمی که چونان دیگر آثارش، در دل مردم جای گیرد و طیف گسترده و انبوهی از تماشاگران، علاقه مندان به پیامبر و دوستداران سینمایش را با خود همراه سازد.
«امید روحانی» یکی از نزدیک ترین دوستان علی حاتمی و از منتقدان سینمای ایران، درباره شکل گیری فیلمنامه «آخرین پیامبر» زنده یاد حاتمی، به خراسان می گوید: سال های ١٧- ٠٧ بود. «مرکز پژوهش کاربردی سینمای ایران»، که آن زمان ریاست این مرکز را، خوشنویس -مسئول کنونی فیلمخانه ملی ایران- برعهده داشت، تصمیم گرفت نگارش فیلمنامه ای درباره زندگی حضرت محمد(ص) را، به برخی کارگردانان صاحب نام و صاحب سبک سینمای ایران پیشنهاد دهد. برهمین اساس جلسه های مختلفی تشکیل شد. از فیلمسازان برجسته ای همچون زنده یاد «علی حاتمی»، «داریوش مهرجویی»، «بهرام بیضایی»، «ناصر تقوایی»، «مسعود کیمیایی»، «محسن مخملباف»، «رخشان بنی اعتماد» و «عباس کیارستمی» دعوت شد، تا براساس بحث ها و گفتگوهایی که در این جلسه ها انجام گرفت، فیلمنامه های مختلفی درباره پیامبر ،براساس دیدگاه و نگرش های خاص خود بنویسند. این کارگردانان نیز فیلمنامه های مختلفی را، به رشته تحریر کشیدند. «داریوش مهرجویی» فیلمنامه «ملکوت» را نوشت. «مسعود کیمیایی» فیلمنامه «عین القضات» را تحریر کرد. «ناصر تقوایی» هم فیلمنامه «سفیر عرش» را نوشت. «بهرام بیضایی» فیلمنامه «پردیس» را نگاشت و زنده یاد «علی حاتمی» نیز فیلمنامه «آخرین پیامبر» را نوشت. همگی آنان فیلمنامه هایشان را به «مرکز طرح پژوهش کاربردی سینمای ایران» سپردند. روحانی می افزاید: «در حقیقت این فیلمنامه ها به این مرکز تعلق داشت. اگر هم اکنون نیز این مرکز وجود داشته باشد، چون این فیلمنامه ها را خریده ، حق ساخت آنها را دارد.»
زنده یاد علی حاتمی پس از این که فیلمنامه «آخرین پیامبر» را نوشت، آن را به مرکز مذکور تحویل داد. اما همچون دیگر طرح ها به مرحله ساخت نرسید. به همین سبب همواره تا آخرین لحظات زندگی پربارش، در پی این بود که دست کم، فیلمنامه اش را به چاپ برساند. اما متاسفانه خزان زودهنگام زندگی، او را از ما و سینمای ایران گرفت. فیلمنامه «آخرین پیامبر»، از جهت امکانات تولید و ساخت، جزو فیلمنامه های پرهزینه به شمار می آمد. همان زمان نیز گفتگوهایی با حاتمی، مهرجویی و بیضایی برای ساخت فیلمنامه هایشان شد. حاتمی پیش بینی می کرد ساخت این فیلم، دست کم ٤ یا ٥ سال زمان می برد. زیرا شیوه خاصی که وی در فیلمنامه «آخرین پیامبر» دستمایه قرار داده بود، بسیار متفاوت از نگاه «مصطفی عقاد» در فیلم «محمد رسول ا...» بود. حاتمی می خواست از سبک اجرایی «مصطفی عقاد» بگریزد، تا کارش هیچ گونه شباهتی با اثر او نداشته باشد. در فیلم «محمد رسول ا...» شاهدیم که برای نشان دادن تصویر سیمای حضرت محمد(ص)، از شیوه دوربین از نگاه پیامبر، که نشانه هایی از حضور ایشان را به تماشاگر منتقل می کند بهره گرفته شده است. اما تاکید زنده یاد علی حاتمی بر این بود که از این شیوه بپرهیزد. به همین سبب قصد داشت از سبک نمایش های ایرانی، به گونه ای که اجرای خاص او، این سبک را به «شبیه خوانی» ایرانی تبدیل کند، بهره گیرد. این شیوه خاص علی حاتمی بود و تنها او می توانست «آخرین پیامبر» را این گونه بسازد. او دلش می خواست همچون تمامی آثارش، هر فصلی از «آخرین پیامبر» را که می نویسد، نخست آن را دکوپاژ کند و سپس پشت دوربین برود. درباره چگونگی و نحوه ساخت فیلمنامه هایی که توسط «مرکز طرح پژوهش کاربردی سینمای ایران» به کارگردانان مذکور پیشنهاد شد، پیش بینی های خاصی انجام نگرفته بود. از این رو کارگردانان در ساخت فیلمنامه هایشان، آزادی عمل داشتند.
زنده یاد علی حاتمی در بخشی از توضیحاتی که درباره فیلم «آخرین پیامبر» -که بخشی از فیلمنامه آن به چاپ رسیده- آورده است:
«شایسته است متن فیلمنامه «آخرین پیامبر» به جای ٢ بخش در ٣ بخش، به ترتیب «از تولد تا بعثت»، «از بعثت تا هجرت» و «از هجرت تا رحلت» تهیه شود. رحلت حضرت ختمی مرتبت(ص)، به صورت نمادین آن هم در بخش نخست، طی صحنه ای با خروج «اسامه» فرمانده لشکر اسلام وفرد برگزیده رسول اکرم(ص) از جوار بستر ارتحال و تشرف به بارگاه ملکوتی آن حضرت به نمایش درخواهد آمد. البته این صحنه ،با استفاده از شیوه های نمایشی موردپسند تماشاگر امروزی انجام می گیرد. برای جذب تماشاگران جوان -که اسلام حقیقتا دین جوانان است-، حتی الامکان صحنه های غم افزا و منتج به افسرده حالی با اشاره و نمادین بیان می شود. در عوض به صحنه هایی که نمایشگر شادی، شادابی، سلحشوری و مصفای دل و جان و روح است بیشتر پرداخته می شود، صحنه هایی که توصیف گر خلق و خوی محمدی است.همچنین به سبب حفظ وحدت مذاهب اسلامی که از اهداف اصلی ساخت این فیلم مبارک است، صحنه پایانی این فیلم،صحنه تاثیرگذار و باشکوه «حجةالوداع» است. صحنه ای که در حقیقت به نوعی یک جمع بندی عینی است، از آنچه در طول ٣٢ سال رسالت پیامبر خدا بر اسلام عزیز و ایشان گذشت. در صحنه پایانی نیز با شیوه نمایشی حرکت به آینده (فلاش فوروارد)، عظمت و شکوه اجتماع امت اسلامی متشکل از ملل گوناگون را به نمایش می گذارم. همه در یک لباس و یک هیئت بر گرداگرد خانه خدا در مناسک حج. بی تردید پس از ٤١ قرن بقا و عالمگیری، این دین مبین را در برابر دیدگان جهانیان را به نمایش می گذارم انشاءا...» از حاشیه نویسی دست نوشته های زنده یاد حاتمی، مشخص است وی علاوه بر قرآن کریم، از منابع فراوان دیگری هم استفاده کرده است. بدین معنا که با صاحب نظران و اهل دین و عرفان و فلسفه، مشورت ها و مکاتبه هایی داشته است. بی تردید همان گونه که هر ساله به مناسبت های گوناگون از زنده یاد علی حاتمی به عنوان «ایرانی ترین کارگردان سینمای ایران» یاد می کنیم، نمی توان انتظار داشت فیلمنامه «آخرین پیامبر» می توانست توسط کارگردان دیگری به جز او ساخته شود. زیرا این فیلمنامه همانند آثار پیشین حاتمی، از ویژگی هایی که فقط خاص او بود و فقط حاتمی می توانست به آنها بپردازد بهره برده است. بی شک حاتمی فیلمسازی است که هیچ کس مثل او نبود و همتایی نداشت.اما دریغ که حسرت ساخت فیلم «آخرین پیامبر» ، که همواره از آن به عنوان یکی از بزرگترین و مهم ترین آرزوهایش یاد می کرد بر دلش ماند. یادش گرامی و روحش شاد
